Prawo dotyczące rokowań zbiorowych

Zgodnie z wyrokiem IV Senatu z dnia 5 lipca 2006 r. ( 4 AZR 381/05 ) pomiędzy stronami układu zbiorowego może zostać zawarte porozumienie przedwstępne, z którego wynika wykonalne prawo do podpisania układu zbiorowego odpowiadającego porozumienia przedumowne. Dzieje się tak w przypadku, gdy strony układu zbiorowego osiągnęły wiążący wynik negocjacji i wynik ten jest wyraźnie zatwierdzany przez odpowiedzialne organy pracodawców i stronę związkową. Czy umowa przedwstępna spełnia już wymogi formy pisemnej określone w § 1 ust. 2 TVG, Senat wyraźnie pozostawił tę kwestię otwartą.

Jeżeli porozumienie przedumowne zostało przypadkowo wdrożone tylko częściowo, ale nie całkowicie w jednym lub większej liczbie układów zbiorowych, obie strony mają prawo do uzupełnienia wykonania układem zbiorowym. Obowiązek zawarcia takiego dodatkowego układu zbiorowego nie stoi w sprzeczności z jego wejściem w życie z mocą wsteczną. Dotyczy to również sytuacji, gdy w międzyczasie rozwiązano układy zbiorowe powiązane z zamierzonym układem zbiorowym. Dopuszczalna jest także ingerencja z mocą wsteczną w zbiorowo uzgodnione prawa pracowników, jeśli nie stoi to w sprzeczności ze szczególną ochroną uzasadnionych oczekiwań.

Zgodnie z wyrokiem IV Senatu z dnia 25 stycznia 2006 r. ( 4 AZR 552/04 ), układ zbiorowy może skutkować także obowiązkiem centralnej organizacji wpływania na jej regionalne stowarzyszenia członkowskie w celu wywiązania się z obowiązku zawierania układów zbiorowych pracy w ramach odpowiedniego obszaru regionalnego. Żądanie w tym zakresie jest wówczas również wystarczająco szczegółowe w rozumieniu art art. 253 ust. 2 ZPO, jeżeli nie określono rodzaju wpływu, gdyż dłużnik ma w tym zakresie prawo wyboru. Jeżeli regionalne strony układu zbiorowego są zobowiązane na mocy ponadregionalnego układu zbiorowego do zawarcia dodatkowych układów zbiorowych, układy zbiorowe mogą być zawierane z mocą wsteczną także w przypadku opóźnienia w zawarciu ze względu na spór co do treści zobowiązania. Ochrona zaufania osób objętych negocjacjami zbiorowymi nie stoi w sprzeczności z umową zbiorową z mocą wsteczną, jeżeli musiały one oczekiwać odpowiedniego rozporządzenia.

Dzieje się tak już w przypadku, gdy obowiązek zawarcia regionalnego układu zbiorowego jest wyraźnie uregulowany w ponadregionalnym układzie zbiorowym. Czwarty Senat również zajął się kwestią wstecznej ingerencji w prawa do rokowań zbiorowych poprzez układy zbiorowe w decyzji z dnia 11 października 2006 r. ( 4 AZR 486/05 ). Zgodnie z tą decyzją strony układu zbiorowego mogą z mocą wsteczną zmienić układ zbiorowy w trakcie jego obowiązywania i ingerować w prawa do rokowań zbiorowych. Ten zakres projektowania jest ograniczony zaufaniem godnym ochrony ze strony osób podlegających normie. To, czy i jeśli tak, to w jakim momencie podmioty objęte układem zbiorowym pracy muszą spodziewać się regulacji z mocą wsteczną, tj. nie mogą na niej polegać jako na zaufaniu wartym ochrony, jest kwestią indywidualnego przypadku. Co do zasady pracownicy nie muszą spodziewać się, że roszczenia już powstałe zostaną naruszone, nawet jeśli nie zostały jeszcze zaspokojone lub nie są jeszcze wymagalne. Inaczej jest tylko wówczas, gdy przed powstaniem roszczenia istnieją wystarczające przesłanki wskazujące, że strony układu zbiorowego będą ingerować w to roszczenie w sposób szkodliwy. Zasady te mają zastosowanie również do restrukturyzacyjnego układu zbiorowego, który z mocą wsteczną unieważnia uprawnienia do rokowań zbiorowych. Kontynuując swoje dotychczasowe orzecznictwo, IV Senat potwierdził w swoim wyroku z dnia 3 maja 2006 r. ( 4 AZR 795/05 ), że co do zasady układ zbiorowy może zostać rozwiązany jedynie w całości.

Częściowe rozwiązanie układu zbiorowego jest dopuszczalne, jeżeli jest w nim wyraźnie dozwolone. W literaturze dyskusyjne jest, czy dopuszczalne jest również zwolnienie częściowe bez odpowiedniego uregulowania układu zbiorowego. W decyzji z dnia 3 grudnia 1985 r. ( 4 ABR 7/85 ) Czwarty Senat stwierdził, że istnieje znacząca praktyczna potrzeba zapewnienia możliwości częściowego rozwiązania umowy, biorąc pod uwagę elastyczność prawa dotyczącego rokowań zbiorowych. Senat wskazał przy tym na możliwość częściowego rozwiązania układu zbiorowego nawet bez wyraźnej zgody na to w układzie zbiorowym. Senat wyraźnie pozostawił tę kwestię otwartą w swojej decyzji z 3 maja 2006 roku. Senat zdecydował ponadto, że nieważne częściowe rozwiązanie układu zbiorowego nie może być interpretowane jako wypowiedzenie całego układu zbiorowego. Niedopuszczalna jest reinterpretacja nieważnej transakcji prawnej na transakcję zastępczą, której skutki wykraczają poza transakcję nieważną.